In oktober 1977 werd feministische uitgeverij Sara opgericht, onder de vleugels van Stichting Sara’s Moeder. Het fonds gaf verschillende feministische boeken uit, van buitenlandse vertalingen tot stripboeken (zoals Calla & Lucy Go West). De uitgeverij ging in 1987 failliet en werd opgekocht door Van Gennep.
* Artikel in de Volkskrant 27 augustus 1977
* De Informatiereeks van Uitgeverij Sara
Uit de Volkskrant van zaterdag 27 augustus 1977:
Feministische uitgeverij begint in oktober
Schrijfsters krijgen meer kans
Van onze verslaggeefster
door Elly van der Ster
Amsterdam – Eigenlijk exploiteren de bestaande uitgeverijen het feminisme. Feministisch schrijfsters konden tot nu toe nergens terecht met hun werk, tenzij ze genoegen willen nemen met een rol als modiues aanhangsel van bestaande min of meer “linkse” uitgeverijen. Zo komen trouwens alleen de meest succesvolle schrijfsters aan bod. Bovendien raakt bij de nu bestaande uitgeverijen het feminisme opgesplitst in verschillende gebiedjes: politiek bij de ene, romans bij de andere, ervaringsboeken over lichaam en geest bij de derde.
Sara poogt overzicht emancipatie te geven
Zo ongeveer luiden de grieven van dertien vrouwen, die samen de feministische uitgeverij Sara hebben opgericht. Per 1 oktober gaat Sara in Amsterdam van start. “Onze uitgeverij Sara kan samenhang brengen in de uitgave van feministische literatuur, die nu zo gefragmenteerd is. Dit kan onder andere door minder bekende en minder commerciële schrijfsters te publiceren. Als het allemaal lukt, zou Sara een geschreven weerspiegeling kunnen zijn van alles wat er nu in de vrouwenbewegingen gebeurt,” zo menen de Sara-leden.
De dertien liepen al een tijdje broedend rond, ontevreden over de manier waarop de huidige emancipatiegolf in kaart wordt gebracht bij de uitgeverijen. Vrijwel alle dertien hebben werk op publicitair gebied verricht en allemaal zijn ze sinds enkele jaren actief in vrouwenbewegingen. November vorig jaar vonden ze elkaar en besloten werd zelf een uitgeverij op te richten. Die zou Sara genoemd worden. “Achter de naam hoeft in het geheel niets gezocht te worden,” zo licht één van de dertien toe, “het is geen afkorting, gewoon een leuke vrouwennaam”.
Lijn
Jeanne Doomen, Ria van Hengel, Selma Leijdesdorff, An Luttikholt, Anja Meulenbelt, Joyce Outshoorn, Marijke Rawie, Ria Sikkes, Loes van der Snoek, Marjo van Soest, Aafke Steenhuis, Mieke Westerink en Henny van der Zande vormen het Sara-collectief. Allen “tussen eind twintig, begin dertig” en politiek “op één lijn”, die ze omschrijven als feministisch-socialistisch. “We hebben expres naar een homogene groep binnen de vrouwenbeweging gestreefd om sectarische twisten te voorkomen,” zo verklaart Van Soest.
Om ook andere onderlinge onmin te vermijden formeerden de dertien een stichting met uitgebreide statuten. Daarin is onder meer bepaald, dat alle dertien vrouwen bestuursleden avn de stichting zijn en dat iederen beslissingsbevoegdheid bij het collectief ligt. Voorts werd vastgelegd, dat één van de dertien full-time bij Sara werkzaam zal zijn, later misschien full-time bijgestaan door hooguit twee anderen, en dat de overige Sara-leden zich zullen beperken tot redactionele werkzaamheden als vrijwilligsters.
De stichting, toepasselijk Sara’s moeder geheten, kreeg voorts de taak aan geld te komen voor de nieuwe uitgeverstelg. Enkele van de dertien vrouwen brachten zelf wat geld in. Voorts werd in een bedelbrief aan allerlei vrouwengroeperingen opgeroepen obligaties van 100 of 250 gulden te kopen of giften te storten. Bovendien werd in januari het ministerie van CRM om een startsubsidie van 200 duizend gulden gevraagd. Een definitieve goedkeuring van de aanvrage is nog niet binnen, maar “de onderhandelingen zijn in een vergevorderd stadium”, aldus de dertien. Voorlopig begint Sara dan maar met een bankboekje van de binnengekomen 15 duizend gulden.
Dat deze somma geen vetpot is, ontmoedigt de uitgeefsters niet. Rijk hoeven ze niet te worden van Sara, het wordt een non-profit-organisatie. Winst die bij Sara gemaakt wordt, gaat terug in het bedrijf. “Dat wil niet zeggen, dat schrijfsters, wier werk wij publiceren, weer liefdewerk zullen moeten doen, zoals vrouwen dat zo vaak moeten. Zij krijgen de in uitgeverskringen gebruikelijke tien percent van het inkomen dat het boek oplevert,” legt Doomen uit.
Ook de vrees, dat één van de dertien Sara zal gebruiken als springplank voor haar eigen portemonnee, is ongegrond, zegt het collectief. “Het werk van een schrijfster uit ons collectief wordt kritisch bekeken door een ander deel van ons dertienen. De beslissing tot het uitgeven van een boek is een zaak van ons allemaal,” vervolgt Doomen.
Sara zal, zo is het plan, zo’n tien à twaalf boeken per jaar gaan uitgeven. In oktober komen er meteen twee uit. Vertalingen van Vrouwen en fascisme van de Italiaanse Maria Macchioci en Het kleine verschil en de grote gevolgen van de Duitse Alice Schwarzer. Hieruit blijkt, dat de dertien zich niet willen beperken tot Nederlandse literatuur. Om op de hoogte te blijven van feministische uitgaven in het buitenland, heeft Sara contacten aangeknoopt met soortgelijke uitgeverscollectieven elders ter wereld. Zo zal materiaal worden uitgewisseld met onder andere Editions des Femmes (Frankrijk), Daughters Inc. (Amerika), Virago Press (Engeland) en Frauenoffensive (West-Duitsland).
Maar ook in eigen land zien de Sara-leden mogelijkheden te over. Er zijn al zes Nederlandse manuscripten binnengekomen, waarover het collectief zich heeft gebogen. Enkele daarvan gaan een onderdeel vormen van een reeks uitgaven over vrouwen en hun werk met vrouwen.
Inspraak
Eens in de drie weken bespreken de dertien binnengekomen schriftures.
Wanneer een schrijfster van buiten het collectief bij de bespreking van haar manuscript wil zijn, dan mag dat.
Ze heeft ook inspraak bij eventuele veranderingen in het script.
Dat met één en ander Sara concurrentie zou zijn voor de bestaande uitgeverij De Bonte Was en zodoende de zo gehate versnippering van feministische literaire uitgaven bevordert, wordt ontkend.
“De Bonte Was brengt uitsluitend collectief geschreven boeken en voornamelijk boeken vol verzamelde ervaringen. Zij zijn eigenlijk een schrijfsterscollectief, krijgen niet betaald voor hun werk”, zo wordt uitgelegd.
“We zijn in tegendeel van plan veel met hen samen te werken.” aldus Doomen.
De dertien willen uitgeven “over een breed front”, wat zoveel wil zeggen als zo veel mogelijk een verscheidenheid aanbrengen in de publicaties. Zo leeft onder andere het plan een fotoboek te doen verschijnen, waarin alleen vrouwen staan afgebeeld.
“Niet als sexy model naast een superglanzende auto of zoiets, maar vrouwen in hun dagelijkse momenten zoals ze echt zijn, maar zelden worden gefotografeerd,” aldus Doomen.
“Daarnaast denken we aan autobiografieën, verhalen over relaties, reportages, verslagen, niet-seksistische kinderboeken en strips, noem maar op, kan niet schelen, als het vrouwen maar een positiever, bewuster beeld van zichzelf geeft,” meent Van Soest.
“Er zijn ongetwijfeld talloze vrouwen, die thuis een manuscript hebben liggen, waar ze niet mee aan durven te komen bij de bestaande uitgeverijen. Omdat ze denken dat het niet goed is oninteressant. Terwijl het vaak om heel boeiende geschriften gaat,” vult Luttikholt aan. Zij onderstreept, dat juist beschrijvingen van bijvoorbeeld een huishoudelijk bestaan herkenbare ervaringen op kunnen leveren. En dat bewustwording gestimuleerd wordt door herkenbaarheid.
“Het hoeft niet allemaal heel hoog gegrepen te zijn, de dagelijkse beslommeringen van een vrouw zijn vaak interessant genoeg om gelezen te worden door een andere vrouw”, besluit zij.
Tussentijds
De ambitie van het Sara-collectief reikt nog verder: waarom zouden door vrouwen geschreven (wetenschappelijke of universitaire) scripties over vrouwenzaken niet in boekvorm verschijnen?
Waarom geen “tussentijdse” boeken uitgegeven. die een overzicht geven van de huidige stand van zaken rond een vrouwenbelang, bijvoorbeeld: hoe staat het nu op dit moment hier en in andere landen met de strijd voor een gelegaliseerde abortus? Ook zien de dertien wel brood in het uitgeven van brochures en vlugschriften die andere vrouwengroeperingen willen uitbrengen. Hierover hebben de Sara-leden bijvoorbeeld al met de Rooie Vrouwen van de PvdA contact opgenomen.
De dertien willen de markt afstropen op zoek naar bruikbaar materiaal. Daarbij wordt niet nagelaten in vergetelheid geraakte of onbekend gebleven schrijfsters de onthouden roem alsnog ten deel te laten vallen. Van alles dus, als het maar stimuleert tot bewustwording van de vrouw.
Dat laatste lijkt het leitmotief van de Sara-leden. De dertien zeggen ook “alsjeblieft niet dogmatisch” te willen zijn. Dat vraagt om nadere uitleg. Die leert dat de grens tussen bewustwordingsliteratuur en het tegendeel daarvan nog onduidelijk ligt. Wordt een goed geschreven boek vol persoonlijke ervaringen van een tevreden vrouw nou wel of niet uitgegeven?
“Als er iets herkenbaars in zit en als het bijdraagt tot een ander beeld van de vrouw, dan wel”, zegt Luttikholt.
“Een boek moet wel een zeker drama bevatten, spannend zijn, tegenstrijd laten zien, anders vind ik het niet leuk,” zegt Doomen. “Tevreden vrouwen schrijven meestal geen boek.” zegt Van Soest.
“Verdere navraag leert, dat de autobiografie van Liesbeth den Uyl vrijwel zeker bij Sara uitgegeven zou worden, die van Marga Klompé misschien en die van Haya van Someren nooit. Via die voorbeelden, zo vinden de Sara-leden, kunnen zij aangeven, wat zij feministisch-socialistisch noemen en wat niet.
In 1981 startte Feministische Uitgeverij Sara de Informatiereeks: een reeks kleine betaalbare boekjes door schrijfsters als Anja Meulenbelt, Aukje Holtrop, Lize Alink, Joke Broekhuis en Liesbeth Kroon.
Anja Meulenbelt vertelt over haar uitgave op haar site:
“Er waren inmiddels veel feministische boeken verschenen. Onze zelf opgerichte Feministische Uitgeverij Sara gaf een reeks van verschillende soorten boeken uit, kinderboeken, historische romans uit de vorige golf feminisme die al bijna vergeten waren, praktische boekjes voor de VOScursussen en Open School. Maar nergens stond eigenlijk wat feminisme nou eigenlijk was. Dus schreef ik een klein boekje.”
Delen ons bekend:
Deel 1: Wat is feminisme? Inleiding. – Anja Meulenbelt (1981)
Deel 2: Huisvrouwen – Aukje Holtrop
Deel 3: Wat doet de politiek met ons? – Liesbeth Kroon
Deel 4: ?
Deel 5: Alleen Staan – Lize Alink, Joke Broekhuis (1982)
